Ở một xứ sở xa xôi, nơi đàn én bay về trú đông, có một vị vua sinh được mười một người con trai và một cô con gái, tên là Eliza.
Mười một người anh đều là hoàng tử. Khi đi học, ai cũng đeo một ngôi sao trước ngực và một thanh gươm bên mình. Các hoàng tử viết bằng bút chì kim cương trên tấm bảng bằng vàng, học bài rất nhanh và đọc sách rất giỏi, ai nhìn vào cũng biết đó là những vị hoàng tử thực thụ. Còn cô em gái Eliza thì ngồi trên một chiếc ghế nhỏ bằng pha lê, xem một cuốn sách tranh tuyệt đẹp, quý giá bằng cả nửa vương quốc.
Ôi, những đứa trẻ ấy sống những ngày thật hạnh phúc, nhưng niềm vui đó không kéo dài mãi mãi. Cha của chúng, đức vua của cả xứ sở, đã cưới một hoàng hậu mới rất độc ác, chẳng hề yêu thương những đứa trẻ tội nghiệp chút nào. Chúng cảm nhận được điều này ngay từ ngày đầu tiên sau lễ cưới. Trong cung điện, tiệc tùng linh đình, lũ trẻ con chơi trò tiếp khách; nhưng thay vì được chia bánh ngọt và táo thừa như mọi khi, bà hoàng hậu độc ác lại đưa cho chúng một tách trà đầy cát và bảo chúng cứ giả vờ đó là bánh mà ăn.
Tuần sau, bà ta đày cô bé Eliza về vùng nông thôn, ở với một đôi vợ chồng nông dân. Rồi bà ta bịa đặt đủ điều xấu xa về các hoàng tử trẻ tuổi với nhà vua, khiến vua cha chẳng còn bận tâm gì đến các con mình nữa.
“Hãy cút ra ngoài đời mà tự kiếm sống đi,” hoàng hậu nói. “Hãy bay đi như những con chim lớn không biết nói tiếng người.”
Nhưng bà ta không thể làm cho các hoàng tử trở nên xấu xí như ý muốn, vì họ đã hóa thành mười một con thiên nga trắng xinh đẹp. Rồi, với một tiếng kêu kỳ lạ, chúng bay qua cửa sổ cung điện, vượt qua công viên, đến khu rừng phía xa. Sáng sớm hôm ấy, khi chúng bay qua ngôi nhà tranh của người nông dân, nơi cô em gái Eliza đang say ngủ trong phòng, chúng lượn vòng trên mái nhà, vặn chiếc cổ dài và vỗ cánh, nhưng không ai nghe thấy hay nhìn thấy chúng cả. Cuối cùng, chúng đành phải bay đi, bay cao lên những đám mây; và chúng bay qua khắp thế gian rộng lớn cho đến khi đến một khu rừng rậm tối tăm, trải dài ra tận bờ biển.
Cô bé Eliza tội nghiệp ở một mình trong phòng, chơi với một chiếc lá xanh, vì cô chẳng có đồ chơi nào khác. Cô bé chọc một cái lỗ trên chiếc lá, rồi nhìn qua đó ngắm mặt trời, và cô thấy như thể đó là đôi mắt trong veo của các anh mình. Khi những tia nắng ấm áp chiếu lên má, cô lại nhớ đến những nụ hôn mà các anh đã trao.
Ngày lại ngày trôi qua giống hệt nhau; đôi khi gió xào xạc qua những chiếc lá của bụi hồng và thì thầm với hoa hồng: “Ai có thể đẹp hơn các ngươi chứ!” Nhưng những bông hồng lại lắc đầu đáp: “Eliza đẹp hơn.” Và khi bà cụ ngồi trước cửa nhà tranh vào ngày Chủ nhật, đọc sách kinh, gió lại lật những trang sách và nói với cuốn sách: “Ai có thể mộ đạo hơn ngươi chứ?” rồi cuốn sách kinh trả lời: “Eliza.” Và hoa hồng cùng sách kinh đều nói sự thật.
Năm mười lăm tuổi, Eliza trở về nhà, nhưng khi hoàng hậu thấy cô bé xinh đẹp nhường nào, lòng bà ta tràn ngập ghen ghét và căm thù. Bà ta rất muốn biến Eliza thành thiên nga như các anh cô, nhưng chưa dám làm vậy, vì nhà vua muốn gặp lại con gái.
Một buổi sáng sớm, hoàng hậu vào phòng tắm; phòng tắm được xây bằng đá cẩm thạch, có những chiếc đệm mềm mại, trang trí bằng thảm thêu đẹp nhất. Bà ta mang theo ba con cóc, hôn chúng và nói với con thứ nhất: “Khi Eliza đến tắm, ngươi hãy ngồi lên đầu nó, để nó trở nên ngu ngốc như ngươi.”
Rồi bà ta nói với con thứ hai: “Ngươi hãy đậu lên trán nó, để nó trở nên xấu xí như ngươi, và cha nó sẽ không nhận ra nó nữa.”
“Hãy nằm trên tim nó,” bà ta thì thầm với con thứ ba, “rồi nó sẽ có những ý nghĩ xấu xa, và phải chịu đau khổ vì điều đó.”
Thế là bà ta thả ba con cóc vào nước trong, và chúng lập tức biến thành màu xanh lục. Tiếp theo, bà ta gọi Eliza, giúp cô bé cởi đồ và bước vào bồn tắm. Khi Eliza vừa nhúng đầu xuống nước, một con cóc ngồi lên tóc cô, con thứ hai đậu trên trán, và con thứ ba nằm trên ngực cô, nhưng cô bé dường như không để ý đến chúng. Khi cô bé bước ra khỏi bồn nước, có ba bông hoa anh túc đỏ nổi trên mặt nước. Nếu những con vật đó không độc địa hoặc không được mụ phù thủy hôn, chúng đã biến thành hoa hồng đỏ. Dù sao đi nữa, chúng cũng biến thành hoa, vì chúng đã đậu trên đầu và trên tim của Eliza. Cô bé quá tốt bụng và ngây thơ nên phép thuật tà ác không thể làm hại được cô.
Khi hoàng hậu độc ác thấy vậy, bà ta bôi nước quả óc chó lên mặt Eliza, khiến mặt cô bé trở nên nâu sạm; rồi bà ta làm rối mái tóc đẹp của cô bé và bôi lên đó một thứ thuốc mỡ kinh tởm, cho đến khi không thể nào nhận ra nàng Eliza xinh đẹp nữa.
Khi vua cha nhìn thấy cô, ông vô cùng kinh ngạc và tuyên bố đó không phải là con gái mình. Không ai nhận ra cô bé, ngoài con chó giữ nhà và đàn én; nhưng chúng chỉ là những con vật tội nghiệp, không thể nói gì. Thế rồi Eliza tội nghiệp khóc nức nở, nghĩ đến mười một người anh của mình, tất cả đều đã đi xa.
Buồn bã, cô bé lẻn ra khỏi cung điện, đi bộ suốt cả ngày qua những cánh đồng và đầm lầy, cho đến khi vào một khu rừng lớn. Cô không biết phải đi về hướng nào; nhưng cô quá đau khổ, và vô cùng nhớ thương các anh, những người cũng như cô, đã bị đuổi ra thế giới bên ngoài, nên cô quyết tâm đi tìm họ.
Cô bé mới vào rừng được một lúc thì trời tối, và cô hoàn toàn lạc đường; vì vậy, cô nằm xuống lớp rêu mềm mại, đọc kinh cầu nguyện buổi tối, rồi tựa đầu vào một gốc cây. Cả thiên nhiên tĩnh lặng, và làn gió nhẹ thoảng qua vầng trán cô. Ánh sáng của hàng trăm con đom đóm chiếu sáng giữa cỏ và rêu, như những ngọn lửa xanh; và nếu cô chạm nhẹ tay vào một cành cây, những con côn trùng rực rỡ ấy lại rơi xuống xung quanh cô, như những vì sao băng.
Suốt đêm, cô mơ thấy các anh mình. Cô và các anh lại trở thành những đứa trẻ, cùng nhau chơi đùa. Cô thấy các anh viết bằng bút chì kim cương trên bảng vàng, trong khi cô nhìn vào cuốn sách tranh tuyệt đẹp đã tốn nửa vương quốc để mua. Các anh không viết những dòng chữ và con số như thường lệ; mà viết về những chiến công hiển hách họ đã lập được, và về tất cả những gì họ đã khám phá và nhìn thấy. Trong cuốn sách tranh, mọi thứ cũng sống động. Chim chóc hót líu lo, và người trong sách bước ra, nói chuyện với Eliza và các anh cô; nhưng, khi lật sang trang khác, họ lại vội vàng trở về chỗ của mình, để mọi thứ được ngăn nắp.
Khi cô bé tỉnh dậy, mặt trời đã lên cao trên bầu trời; nhưng cô không thể nhìn thấy mặt trời, vì những cây cao lớn đã che kín cành lá trên đầu cô; nhưng những tia nắng vẫn len lỏi qua kẽ lá đây đó, như một làn sương vàng. Một mùi hương ngọt ngào tỏa ra từ cây cỏ xanh tươi, và chim chóc gần như đậu cả lên vai cô.
Cô nghe thấy tiếng nước róc rách từ nhiều dòng suối, tất cả đều chảy vào một cái hồ có cát vàng. Bụi rậm mọc um tùm quanh hồ, và tại một chỗ, một con nai đã tạo ra một lối đi, qua đó Eliza đi xuống mép nước. Hồ nước trong đến nỗi, nếu không có gió thổi xào xạc làm cành cây và bụi rậm lay động, thì chúng trông như thể được vẽ dưới đáy hồ; vì mỗi chiếc lá đều được phản chiếu trong nước, dù nó ở trong bóng râm hay dưới ánh nắng mặt trời.
Ngay khi Eliza nhìn thấy khuôn mặt của mình, cô bé vô cùng kinh hãi khi thấy nó thật nâu sạm và xấu xí; nhưng khi cô làm ướt bàn tay nhỏ bé của mình, rồi dụi mắt và trán, làn da trắng lại hiện ra. Sau khi cô cởi quần áo và ngâm mình trong làn nước trong lành, không thể tìm thấy một nàng công chúa nào xinh đẹp hơn trên khắp thế gian rộng lớn này.
Ngay khi mặc lại quần áo và tết lại mái tóc dài, cô bé đến bên dòng suối đang sủi bọt và vốc nước trong lòng bàn tay để uống. Rồi cô đi lang thang sâu vào trong rừng, không biết mình đi đâu. Cô nghĩ đến các anh mình và tin chắc rằng Chúa sẽ không bỏ rơi cô. Chính Chúa đã làm cho những quả táo dại mọc trong rừng để nuôi sống những người đói khát, và giờ đây Ngài dẫn cô đến một trong những cây táo đó, quả sai trĩu cành đến nỗi cành cây cong oằn xuống dưới sức nặng. Ở đây, cô dùng bữa trưa, chống đỡ các cành cây, rồi đi vào những nơi sâu thẳm, u ám nhất của khu rừng.
Khu rừng tĩnh lặng đến nỗi cô có thể nghe thấy tiếng bước chân của chính mình, cũng như tiếng xào xạc của mỗi chiếc lá khô mà cô giẫm phải. Không một con chim nào được nhìn thấy, không một tia nắng nào có thể xuyên qua những cành cây lớn, tối tăm. Những thân cây cao lớn đứng sát nhau đến nỗi, khi cô nhìn về phía trước, dường như cô bị bao bọc trong một hàng rào mắt cáo. Cô chưa bao giờ biết đến sự cô đơn như vậy. Đêm rất tối. Không một con đom đóm nào lấp lánh trên rêu.
Buồn bã, cô nằm xuống ngủ; và, một lát sau, cô cảm thấy như thể cành cây tách ra trên đầu mình, và đôi mắt hiền từ của các thiên thần nhìn xuống cô từ thiên đàng. Khi cô thức dậy vào buổi sáng, cô không biết mình đã mơ hay đó là sự thật.
Rồi cô tiếp tục cuộc hành trình của mình; nhưng cô chưa đi được bao nhiêu bước thì gặp một bà cụ đang cầm một cái rổ đựng đầy quả dâu, và bà cụ cho cô một ít để ăn. Sau đó, Eliza hỏi bà cụ có thấy mười một vị hoàng tử cưỡi ngựa qua rừng không.
“Không,” bà cụ trả lời, “Nhưng hôm qua ta thấy mười một con thiên nga, đầu đội vương miện vàng, bơi trên dòng sông gần đây.”
Rồi bà cụ dẫn Eliza đi thêm một đoạn nữa đến một bờ sông thoải, và dưới chân bờ sông là một con sông nhỏ uốn lượn. Cây cối hai bên bờ vươn những cành lá dài qua mặt nước về phía nhau, và ở những nơi cây cối không thể tự nhiên gặp nhau, rễ cây đã bật khỏi mặt đất, để cành lá có thể hòa quyện vào nhau khi chúng rủ xuống mặt nước.
Eliza từ biệt bà cụ, rồi đi dọc theo dòng sông đang chảy, cho đến khi cô đến bờ biển rộng lớn. Và ở đó, trước mắt thiếu nữ, là đại dương bao la huy hoàng, nhưng không một cánh buồm nào xuất hiện trên mặt biển, ngay cả một chiếc thuyền cũng không thấy đâu. Làm sao cô có thể đi xa hơn nữa?
Cô nhận thấy vô số viên sỏi trên bờ biển đã được nước bào mòn và làm tròn trịa. Thủy tinh, sắt, đá, mọi thứ nằm lẫn lộn ở đó, đều mang hình dạng do cùng một sức mạnh tạo nên, và cảm thấy nhẵn nhụi, thậm chí còn nhẵn hơn cả bàn tay mỏng manh của cô.
“Nước cứ chảy mãi không mệt mỏi,” cô nói, “cho đến khi mọi thứ cứng rắn đều trở nên nhẵn nhụi; vậy nên ta cũng sẽ không mệt mỏi trong nhiệm vụ của mình. Cảm ơn những bài học của các ngươi, những con sóng lăn tăn sáng ngời; trái tim ta mách bảo rằng các ngươi sẽ dẫn ta đến với các anh thân yêu của ta.”
Trên những đám rong biển phủ đầy bọt, có mười một chiếc lông thiên nga trắng, cô nhặt chúng lại và xếp vào nhau. Những giọt nước đọng trên đó; không ai có thể nói đó là giọt sương hay giọt nước mắt. Dù bờ biển vắng vẻ, cô không để ý đến điều đó, vì biển cả luôn chuyển động đã cho thấy nhiều thay đổi chỉ trong vài giờ hơn là một hồ nước dù biến đổi nhất cũng không thể tạo ra trong cả một năm. Nếu một đám mây đen nặng trĩu kéo đến, biển như thể nói: “Ta cũng có thể trông tối tăm và giận dữ đấy;” rồi gió thổi, và những con sóng cuộn lên thành bọt trắng. Khi gió lặng, và những đám mây rực rỡ dưới ánh nắng mặt trời đỏ, thì biển trông như một cánh hoa hồng. Nhưng dù bề mặt trắng như gương của nó có yên tĩnh đến đâu, vẫn có sự chuyển động trên bờ, khi những con sóng của nó dâng lên rồi hạ xuống như lồng ngực của một đứa trẻ đang ngủ.
Khi mặt trời sắp lặn, Eliza nhìn thấy mười một con thiên nga trắng, đầu đội vương miện vàng, đang bay về phía đất liền, con nọ nối đuôi con kia, như một dải lụa trắng dài. Rồi Eliza đi xuống từ bờ dốc, và ẩn mình sau bụi cây. Đàn thiên nga hạ cánh rất gần cô và vỗ những đôi cánh trắng to lớn.
Ngay khi mặt trời biến mất dưới mặt nước, lông của đàn thiên nga rụng xuống, và mười một vị hoàng tử xinh đẹp, các anh của Eliza, đứng gần cô. Cô kêu lên một tiếng lớn, vì, mặc dù họ đã thay đổi rất nhiều, cô vẫn nhận ra họ ngay lập tức. Cô lao vào vòng tay họ, và gọi tên từng người. Sau đó, các hoàng tử vui mừng biết bao khi gặp lại cô em gái nhỏ của mình, vì họ đã nhận ra cô, mặc dù cô đã lớn và xinh đẹp hơn rất nhiều. Họ cười, họ khóc, và rất nhanh chóng hiểu được mẹ kế của họ đã đối xử tàn tệ với tất cả họ như thế nào.
“Các anh em ta,” người anh cả nói, “bay lượn như những con thiên nga hoang dã, chừng nào mặt trời còn trên bầu trời; nhưng ngay khi mặt trời lặn sau những ngọn đồi, chúng ta sẽ trở lại hình dạng con người. Vì vậy, chúng ta luôn phải ở gần một nơi nghỉ chân trước khi mặt trời lặn; vì nếu chúng ta đang bay về phía những đám mây vào lúc chúng ta trở lại hình dạng tự nhiên của con người, chúng ta sẽ chìm sâu xuống biển. Chúng ta không sống ở đây, mà ở một vùng đất cũng đẹp như vậy, nằm bên kia đại dương, mà chúng ta phải vượt qua một quãng đường dài; không có hòn đảo nào trên đường đi để chúng ta có thể qua đêm; chỉ có một tảng đá nhỏ nhô lên khỏi mặt biển, trên đó chúng ta khó có thể đứng vững an toàn, ngay cả khi chen chúc nhau. Nếu biển động, bọt sóng đánh trùm lên chúng ta, nhưng chúng ta vẫn cảm ơn Chúa vì tảng đá này; chúng ta đã trải qua cả đêm trên đó, nếu không chúng ta sẽ không bao giờ đến được quê cha đất tổ yêu dấu của mình, vì chuyến bay qua biển của chúng ta mất hai ngày dài nhất trong năm. Chúng ta được phép về thăm nhà mỗi năm một lần, và ở lại mười một ngày, trong thời gian đó chúng ta bay qua khu rừng để một lần nữa nhìn lại cung điện nơi cha chúng ta ở, nơi chúng ta sinh ra, và nhà thờ, nơi mẹ chúng ta được chôn cất. Ở đây, dường như cây cối và bụi rậm cũng là họ hàng của chúng ta. Những con ngựa hoang tung tăng trên đồng bằng như chúng ta đã thấy thời thơ ấu. Những người đốt than hát những bài hát xưa, mà chúng ta đã nhảy múa theo khi còn bé. Đây là quê cha đất tổ của chúng ta, nơi chúng ta bị thu hút bởi những mối ràng buộc yêu thương; và ở đây chúng ta đã tìm thấy em, cô em gái nhỏ thân yêu của chúng ta. Chúng ta có thể ở lại đây thêm hai ngày nữa, rồi phải bay đến một vùng đất xinh đẹp không phải là nhà của chúng ta; và làm sao chúng ta có thể mang em theo được? Chúng ta không có tàu cũng không có thuyền.”
“Làm sao em có thể phá giải lời nguyền này?” cô em gái hỏi.
Và rồi cô nói về chuyện đó gần như suốt cả đêm, chỉ chợp mắt được vài tiếng.
Eliza tỉnh giấc bởi tiếng xào xạc của đôi cánh thiên nga khi chúng bay vút lên. Các anh cô lại biến thành thiên nga, và họ bay lượn thành những vòng tròn ngày càng rộng, cho đến khi bay xa mất; nhưng một trong số họ, con thiên nga út, đã ở lại, và gục đầu vào lòng em gái, trong khi cô vuốt ve đôi cánh của nó; và họ ở bên nhau suốt cả ngày.
Đến tối, những người còn lại quay về, và khi mặt trời lặn, họ trở lại hình dạng tự nhiên của mình.
“Ngày mai,” một người nói, “chúng ta sẽ bay đi, không trở lại cho đến khi cả một năm trôi qua. Nhưng chúng ta không thể bỏ em ở lại đây. Em có đủ can đảm để đi cùng chúng ta không? Cánh tay của anh đủ khỏe để đưa em qua rừng; và chẳng lẽ tất cả đôi cánh của chúng ta lại không đủ mạnh để bay cùng em qua biển sao?”
“Vâng, hãy đưa em đi cùng,” Eliza nói.
Rồi họ dành cả đêm để đan một cái lưới bằng những cành liễu mềm và cói. Cái lưới rất to và chắc chắn. Eliza nằm xuống lưới, và khi mặt trời mọc, các anh cô lại biến thành thiên nga hoang dã, họ dùng mỏ ngậm lấy lưới, và bay lên những đám mây cùng với cô em gái thân yêu vẫn đang ngủ. Những tia nắng chiếu vào mặt cô, vì vậy một trong những con thiên nga bay lượn trên đầu cô, để đôi cánh rộng của nó che mát cho cô.
Họ đã bay xa đất liền khi Eliza tỉnh dậy. Cô nghĩ chắc mình vẫn đang mơ, cảm giác được mang đi cao như vậy trên không trung qua biển thật kỳ lạ đối với cô. Bên cạnh cô là một cành đầy những quả mọng chín đẹp mắt, và một bó rễ ngọt; người em út của cô đã hái chúng cho cô và đặt bên cạnh cô. Cô mỉm cười cảm ơn anh; cô biết đó chính là người đã bay lượn trên đầu để che mát cho cô bằng đôi cánh của mình.
Lúc này họ đã bay rất cao, đến nỗi một con tàu lớn bên dưới họ trông như một con mòng biển trắng lướt trên sóng. Một đám mây lớn trôi phía sau họ trông như một ngọn núi khổng lồ, và trên đó Eliza nhìn thấy bóng của chính mình và bóng của mười một con thiên nga, trông to lớn lạ thường. Tất cả tạo thành một bức tranh đẹp hơn bất kỳ bức tranh nào cô từng thấy; nhưng khi mặt trời lên cao hơn, và những đám mây bị bỏ lại phía sau, bức tranh mờ ảo đó biến mất.
Suốt cả ngày, họ bay trong không trung như một mũi tên có cánh, nhưng chậm hơn bình thường, vì họ phải mang theo em gái. Thời tiết dường như sắp có bão, và Eliza lo lắng nhìn mặt trời đang lặn, vì tảng đá nhỏ giữa đại dương vẫn chưa xuất hiện. Cô cảm thấy như thể đàn thiên nga đang cố gắng hết sức để vỗ cánh. Than ôi! Cô chính là nguyên nhân khiến chúng không tiến nhanh hơn được. Khi mặt trời lặn, họ sẽ biến thành người, rơi xuống biển và chết đuối. Rồi cô cầu nguyện từ tận đáy lòng, nhưng vẫn không thấy tảng đá đâu.
Những đám mây đen kéo đến gần hơn, những cơn gió giật báo hiệu một cơn bão sắp tới, trong khi từ một khối mây dày đặc, nặng trĩu, sét đánh liên hồi. Mặt trời đã chạm đến mép biển, khi đàn thiên nga lao xuống nhanh đến nỗi đầu Eliza run lên; cô tin rằng chúng đang rơi, nhưng chúng lại bay vút lên.
Ngay sau đó, cô nhìn thấy tảng đá ngay bên dưới họ, và lúc này mặt trời đã bị sóng che khuất một nửa. Tảng đá trông không lớn hơn đầu một con hải cẩu nhô lên khỏi mặt nước. Chúng hạ xuống nhanh đến nỗi, vào khoảnh khắc chân chúng chạm vào tảng đá, mặt trời chỉ còn chiếu sáng như một ngôi sao, và cuối cùng biến mất như tia lửa cuối cùng trong một mảnh giấy cháy. Rồi cô thấy các anh mình đứng sát quanh cô, tay trong tay. Chỉ vừa đủ chỗ cho họ, không còn một khoảng trống nhỏ nào. Biển cả đập vào tảng đá, phủ lên người họ những lớp bọt nước. Bầu trời được thắp sáng bởi những tia chớp liên tục, và sấm sét vang rền từng hồi. Nhưng chị em họ vẫn nắm tay nhau, hát những bài thánh ca, từ đó họ tìm thấy hy vọng và lòng can đảm.
Vào lúc rạng đông, không khí trở nên yên bình và tĩnh lặng, và khi mặt trời mọc, đàn thiên nga bay đi khỏi tảng đá cùng với Eliza. Biển vẫn còn động, và từ vị trí cao trên không trung của họ, những lớp bọt trắng trên sóng biển xanh sẫm trông như hàng triệu con thiên nga đang bơi trên mặt nước.
Khi mặt trời lên cao hơn, Eliza nhìn thấy trước mặt mình, trôi nổi trên không trung, một dãy núi với những khối băng sáng chói trên đỉnh. Ở trung tâm, một tòa lâu đài dường như dài cả dặm hiện ra, với những hàng cột nối tiếp nhau, trong khi xung quanh nó, những cây cọ đung đưa và những bông hoa nở to như bánh xe cối xay. Cô hỏi liệu đây có phải là vùng đất mà họ đang vội vã đến không.
Đàn thiên nga lắc đầu, vì những gì cô nhìn thấy là những lâu đài mây xinh đẹp luôn thay đổi của “Fata Morgana”, nơi không một người trần nào có thể bước vào. Eliza vẫn đang ngắm nhìn cảnh tượng đó, thì núi non, rừng rậm và lâu đài tan biến, và thay vào đó là hai mươi nhà thờ uy nghi hiện ra, với những ngọn tháp cao và cửa sổ kiểu Gothic nhọn. Eliza thậm chí còn tưởng tượng mình có thể nghe thấy tiếng đàn organ, nhưng đó chỉ là tiếng nhạc của biển cả rì rào mà cô nghe thấy. Khi họ đến gần các nhà thờ hơn, chúng cũng biến thành một đội tàu, dường như đang đi thuyền bên dưới cô; nhưng khi cô nhìn lại, cô thấy đó chỉ là một làn sương biển lướt trên đại dương. Cứ thế, những cảnh tượng thay đổi liên tục diễn ra trước mắt cô, cho đến cuối cùng cô nhìn thấy vùng đất thực sự mà họ đang hướng tới, với những ngọn núi xanh, những khu rừng tuyết tùng, và những thành phố cùng cung điện.
Rất lâu trước khi mặt trời lặn, cô ngồi trên một tảng đá, trước một cái hang lớn, trên sàn hang, những cây leo xanh mướt nhưng mỏng manh trông như một tấm thảm thêu.
“Giờ thì chúng ta sẽ chờ xem đêm nay em mơ thấy gì,” người em út nói, khi chỉ cho em gái phòng ngủ của cô.
“Cầu Trời cho con mơ thấy cách cứu các anh,” cô đáp.
Và ý nghĩ đó ám ảnh tâm trí cô đến nỗi cô tha thiết cầu nguyện Chúa giúp đỡ, và ngay cả trong giấc ngủ cô vẫn tiếp tục cầu nguyện. Rồi cô thấy như thể mình đang bay cao trong không trung, về phía lâu đài mây của “Fata Morgana”, và một nàng tiên hiện ra gặp cô, rạng rỡ và xinh đẹp, nhưng lại rất giống bà cụ đã cho cô quả dâu trong rừng, và đã nói cho cô biết về đàn thiên nga đội vương miện vàng.
“Các anh của con có thể được giải thoát,” bà nói, “nếu con có đủ can đảm và kiên trì. Đúng là nước mềm hơn đôi bàn tay mỏng manh của con, nhưng nó vẫn mài đá thành hình; nước không cảm thấy đau đớn như những ngón tay của con sẽ cảm thấy, nó không có linh hồn, và không thể chịu đựng nỗi thống khổ và dày vò mà con sẽ phải trải qua. Con có thấy cây tầm ma gai mà ta đang cầm trong tay không? Rất nhiều cây tầm ma gai giống như vậy mọc quanh hang động nơi con ngủ, nhưng không cây nào có ích cho con trừ khi chúng mọc trên những ngôi mộ trong nghĩa địa. Con phải hái chúng ngay cả khi chúng làm bỏng rộp tay con. Hãy dùng tay và chân vò nát chúng, chúng sẽ biến thành sợi lanh, từ đó con phải kéo sợi và dệt thành mười một chiếc áo có tay dài; nếu những chiếc áo này được khoác lên mười một con thiên nga, lời nguyền sẽ được hóa giải. Nhưng hãy nhớ, từ lúc con bắt đầu công việc cho đến khi hoàn thành, ngay cả khi nó chiếm mất nhiều năm cuộc đời con, con không được nói. Lời đầu tiên con thốt ra sẽ đâm xuyên qua trái tim các anh con như một con dao găm chí mạng. Mạng sống của họ phụ thuộc vào lưỡi của con. Hãy nhớ tất cả những gì ta đã nói với con.”
Và khi nói xong, bà chạm nhẹ cây tầm ma vào tay cô, và một cơn đau, như lửa đốt, làm Eliza tỉnh giấc.
Trời đã sáng rõ, và gần nơi cô ngủ có một cây tầm ma giống như cây cô đã thấy trong mơ. Cô quỳ xuống và cảm tạ Chúa. Rồi cô ra khỏi hang để bắt đầu công việc bằng đôi bàn tay mỏng manh của mình. Cô mò mẫm giữa những cây tầm ma gai xấu xí, chúng làm bỏng rộp những vết lớn trên tay và cánh tay cô, nhưng cô quyết tâm vui vẻ chịu đựng nếu có thể giải thoát cho các anh thân yêu của mình. Thế là cô dùng chân trần giẫm nát cây tầm ma và kéo thành sợi lanh.
Hoàng hôn buông xuống, các anh cô trở về và vô cùng sợ hãi khi thấy cô câm lặng. Họ tin rằng đó là một phép thuật mới của mụ dì ghẻ độc ác. Nhưng khi nhìn thấy đôi tay cô, họ hiểu cô đang làm gì vì họ, và người em út khóc, nước mắt anh rơi xuống đâu, nỗi đau ở đó dịu đi, và những vết bỏng rộp biến mất. Cô làm việc suốt đêm, vì cô không thể nghỉ ngơi cho đến khi giải thoát được các anh thân yêu của mình.
Suốt ngày hôm sau, khi các anh cô đi vắng, cô ngồi một mình, nhưng chưa bao giờ thời gian trôi nhanh đến thế. Một chiếc áo đã hoàn thành và cô đã bắt đầu chiếc thứ hai, thì cô nghe thấy tiếng tù và của thợ săn, và sợ hãi vô cùng. Tiếng động ngày càng gần, cô nghe thấy tiếng chó sủa, và kinh hoàng chạy trốn vào hang. Cô vội vàng buộc những cây tầm ma đã hái thành một bó và ngồi lên trên.
Ngay lập tức, một con chó lớn từ khe núi nhảy xổ về phía cô, rồi một con nữa, rồi một con nữa; chúng sủa inh ỏi, chạy lui, rồi lại đến. Chỉ trong vài phút, tất cả thợ săn đã đứng trước hang, và người đẹp trai nhất trong số họ chính là vua của xứ sở đó. Chàng tiến về phía cô, vì chàng chưa bao giờ nhìn thấy một thiếu nữ nào xinh đẹp hơn thế.
“Làm sao con đến được đây, cô bé ngọt ngào của ta?” chàng hỏi.
Nhưng Eliza lắc đầu. Cô không dám nói, vì sợ làm hại đến tính mạng của các anh mình. Và cô giấu tay dưới tạp dề, để nhà vua không nhìn thấy cô đang phải chịu đựng đau đớn như thế nào.
“Hãy đi với ta,” chàng nói; “con không thể ở lại đây. Nếu con tốt bụng như con xinh đẹp, ta sẽ cho con mặc lụa và nhung, ta sẽ đặt một vương miện vàng lên đầu con, và con sẽ ở, cai trị, và coi lâu đài giàu có nhất của ta là nhà mình.”
Rồi chàng nhấc cô lên ngựa. Cô khóc và vặn tay, nhưng nhà vua nói: “Ta chỉ muốn con được hạnh phúc. Sẽ có lúc con cảm ơn ta vì điều này.”
Rồi chàng phi ngựa qua những ngọn núi, giữ cô ở phía trước mình trên con ngựa, và những người thợ săn theo sau.
Khi mặt trời lặn, họ đến gần một thành phố hoàng gia xinh đẹp, với những nhà thờ và mái vòm. Khi đến lâu đài, nhà vua dẫn cô vào những đại sảnh bằng đá cẩm thạch, nơi có những đài phun nước lớn, và tường cùng trần nhà được phủ đầy những bức tranh phong phú. Nhưng cô không còn tâm trí đâu để ngắm nhìn những cảnh tượng huy hoàng này, cô chỉ có thể buồn rầu và khóc lóc.
Cô kiên nhẫn để những người hầu gái mặc cho mình những bộ áo hoàng gia, cài ngọc trai lên tóc, và đeo găng tay mềm mại lên những ngón tay bỏng rộp. Khi cô đứng trước họ trong bộ trang phục lộng lẫy, cô trông đẹp đến chói lóa khiến cả triều đình cúi đầu chào cô.
Sau đó, nhà vua tuyên bố ý định cưới cô làm hoàng hậu, nhưng Đức Tổng giám mục lắc đầu, rồi thì thầm rằng nàng thiếu nữ xinh đẹp kia chỉ là một phù thủy đã làm Vua mờ mắt và mê hoặc trái tim nhà Vua.
Nhưng nhà vua không nghe theo; chàng ra lệnh cho nhạc công tấu nhạc, những món ăn ngon nhất được dọn lên, và những thiếu nữ xinh đẹp nhất nhảy múa. Sau đó, chàng dẫn cô qua những khu vườn thơm ngát và những đại sảnh cao lớn, nhưng không một nụ cười nào xuất hiện trên môi hay lấp lánh trong mắt cô. Cô trông như hiện thân của sự đau buồn.
Rồi nhà vua mở cửa một căn phòng nhỏ nơi cô sẽ ngủ; căn phòng được trang trí bằng thảm xanh lá cây phong phú, và giống như cái hang nơi chàng đã tìm thấy cô. Trên sàn nhà là bó sợi lanh cô đã kéo từ cây tầm ma, và dưới trần nhà treo chiếc áo cô đã làm. Những thứ này đã được một trong những người thợ săn mang về từ hang động như những vật kỳ lạ.
“Ở đây con có thể mơ thấy mình trở lại ngôi nhà xưa trong hang động,” nhà vua nói; “đây là công việc mà con đã làm. Bây giờ, giữa tất cả sự lộng lẫy này, nghĩ về thời gian đó sẽ làm con vui.”
Khi Eliza nhìn thấy tất cả những thứ thân thuộc với trái tim mình, một nụ cười nở trên môi cô, và má cô ửng hồng. Cô nghĩ đến các anh mình, và việc giải thoát cho họ khiến cô vui mừng đến nỗi cô hôn tay nhà vua. Rồi chàng ôm cô vào lòng.
Rất nhanh sau đó, những tiếng chuông nhà thờ vui vẻ báo hiệu lễ cưới, và rằng cô gái câm xinh đẹp từ trong rừng sẽ trở thành hoàng hậu của xứ sở. Rồi Đức Tổng giám mục thì thầm những lời độc ác vào tai nhà vua, nhưng chúng không thấm vào trái tim chàng. Lễ cưới vẫn sẽ diễn ra, và chính Đức Tổng giám mục phải đặt vương miện lên đầu cô dâu; vì lòng căm ghét độc địa, ông ta đã ấn chiếc vòng hẹp đó chặt đến nỗi trán cô đau nhói.
Nhưng một gánh nặng còn lớn hơn đè nặng lên trái tim cô—nỗi buồn vì các anh. Cô không cảm thấy đau đớn thể xác. Miệng cô đã bị khóa chặt; một lời nói duy nhất sẽ cướp đi mạng sống của các anh cô.
Nhưng cô yêu vị vua tốt bụng, đẹp trai, người đã làm mọi thứ để cô ngày càng hạnh phúc hơn; cô yêu chàng bằng cả trái tim mình, và đôi mắt cô sáng lên tình yêu mà cô không dám nói ra. Ôi! Giá như cô có thể tâm sự với chàng và nói cho chàng biết nỗi buồn của mình. Nhưng cô phải câm lặng cho đến khi công việc hoàn thành.
Vì vậy, vào ban đêm, cô lẻn vào căn phòng nhỏ của mình, căn phòng đã được trang trí giống như cái hang, và nhanh chóng dệt hết chiếc áo này đến chiếc áo khác. Nhưng khi bắt đầu chiếc thứ bảy, cô thấy mình không còn sợi lanh nữa. Cô biết rằng những cây tầm ma cô muốn dùng mọc trong nghĩa địa, và cô phải tự mình hái chúng. Làm sao cô ra được đó?
“Ôi, nỗi đau ở ngón tay có là gì so với nỗi thống khổ mà trái tim ta phải chịu đựng?” cô nói. “Ta phải mạo hiểm, ta sẽ không bị từ chối sự giúp đỡ từ thiên đàng.”
Rồi với trái tim run rẩy, như thể sắp làm một việc xấu xa, cô lẻn vào vườn dưới ánh trăng sáng, đi qua những lối đi hẹp và những con đường vắng vẻ, cho đến khi đến nghĩa địa. Rồi cô nhìn thấy trên một trong những ngôi mộ lớn một nhóm quỷ ăn xác chết. Những sinh vật gớm ghiếc này cởi bỏ những mảnh giẻ rách của chúng, như thể định tắm, rồi dùng những ngón tay dài, gầy guộc cào bới những ngôi mộ mới, lôi xác chết ra và ăn thịt!
Eliza phải đi qua rất gần chúng, và chúng nhìn cô chằm chằm bằng những ánh mắt độc ác, nhưng cô thầm cầu nguyện, hái những cây tầm ma đang làm bỏng tay, và mang chúng về lâu đài.
Chỉ có một người nhìn thấy cô, đó là Đức Tổng giám mục—ông ta thức trong khi mọi người đều ngủ. Bây giờ ông ta nghĩ rằng ý kiến của mình rõ ràng là đúng. Hoàng hậu có điều gì đó không ổn. Bà ta là một phù thủy, và đã mê hoặc nhà vua cùng tất cả mọi người. Bí mật, ông ta nói với nhà vua những gì mình đã thấy và những gì mình lo sợ, và khi những lời cay nghiệt thốt ra từ lưỡi ông ta, những bức tượng thánh được chạm khắc lắc đầu như muốn nói. “Không phải vậy. Eliza vô tội.”
Nhưng Đức Tổng giám mục lại giải thích theo một cách khác; ông ta tin rằng chúng đang làm chứng chống lại cô, và lắc đầu trước sự độc ác của cô.
Hai giọt nước mắt lớn lăn dài trên má nhà vua, chàng trở về nhà với nỗi nghi ngờ trong lòng, và vào ban đêm chàng giả vờ ngủ, nhưng không hề có giấc ngủ thực sự nào đến với mắt chàng, vì chàng thấy Eliza thức dậy mỗi đêm và biến mất trong căn phòng riêng của mình. Ngày qua ngày, vầng trán chàng càng thêm u ám, Eliza nhìn thấy điều đó và không hiểu lý do, nhưng điều đó làm cô lo lắng và khiến trái tim cô run rẩy vì các anh mình. Những giọt nước mắt nóng hổi của cô lấp lánh như ngọc trai trên nhung lụa và kim cương vương giả, trong khi tất cả những ai nhìn thấy cô đều ước mình có thể trở thành hoàng hậu.
Trong khi đó, cô đã gần hoàn thành công việc của mình; chỉ còn thiếu một chiếc áo giáp, nhưng cô không còn sợi lanh, và không còn một cây tầm ma nào. Chỉ một lần nữa thôi, và là lần cuối cùng, cô phải mạo hiểm đến nghĩa địa và hái vài nắm. Cô nghĩ đến cuộc đi một mình trong nỗi kinh hoàng, và đến những con quỷ ăn xác chết khủng khiếp, nhưng ý chí của cô vững vàng, cũng như niềm tin của cô vào Thượng Đế.
Eliza đi, và nhà vua cùng Đức Tổng giám mục theo sau cô. Họ thấy cô biến mất qua cánh cổng nhỏ vào nghĩa địa, và khi họ đến gần hơn, họ thấy những con quỷ ăn xác chết ngồi trên bia mộ, như Eliza đã thấy chúng, và nhà vua quay mặt đi, vì chàng nghĩ cô đang ở cùng chúng—cô gái mà đầu đã tựa vào ngực chàng ngay buổi tối hôm đó.
“Dân chúng phải kết án cô ta,” chàng nói, và cô nhanh chóng bị mọi người kết án chịu hình phạt thiêu sống.
Cô bị dẫn đi khỏi những đại sảnh vương giả lộng lẫy đến một xà lim tối tăm, ảm đạm, nơi gió rít qua những song sắt. Thay vì những chiếc váy nhung lụa, họ đưa cho cô những chiếc áo giáp cô đã dệt để che thân, và bó tầm ma gai để làm gối; nhưng không có gì họ có thể cho cô lại làm cô hài lòng hơn. Cô tiếp tục công việc của mình với niềm vui, và cầu nguyện sự giúp đỡ, trong khi những đứa trẻ đường phố hát những bài hát chế nhạo cô, và không một ai an ủi cô bằng một lời tử tế.
Đến tối, cô nghe thấy tiếng vỗ cánh của thiên nga ở lưới sắt, đó là người em út của cô—anh đã tìm thấy em gái mình, và cô khóc nức nở vì vui mừng, mặc dù cô biết rất có thể đây sẽ là đêm cuối cùng cô được sống. Nhưng cô vẫn có thể hy vọng, vì công việc của cô gần như đã hoàn thành, và các anh cô đã đến.
Rồi Đức Tổng giám mục đến, để ở bên cô trong những giờ phút cuối cùng, như ông đã hứa với nhà vua. Nhưng cô lắc đầu, và cầu xin ông, bằng ánh mắt và cử chỉ, đừng ở lại; vì trong đêm nay cô biết mình phải hoàn thành công việc, nếu không tất cả nỗi đau, nước mắt và những đêm không ngủ của cô sẽ trở nên vô ích.
Đức Tổng giám mục lui ra, buông những lời cay nghiệt chống lại cô; nhưng Eliza tội nghiệp biết mình vô tội, và cần mẫn tiếp tục công việc của mình.
Những con chuột nhỏ chạy quanh sàn nhà, chúng kéo những cây tầm ma đến chân cô, để giúp đỡ nhiều nhất có thể; và con chim họa mi đậu bên ngoài lưới sắt cửa sổ, hót cho cô nghe suốt đêm, ngọt ngào hết mức có thể, để giữ vững tinh thần cho cô.
Trời vẫn còn nhá nhem tối, và còn ít nhất một giờ nữa mới đến lúc mặt trời mọc, khi mười một người anh đứng ở cổng lâu đài, và yêu cầu được đưa đến trước mặt nhà vua. Họ được cho biết điều đó là không thể, trời vẫn còn gần như tối, và vì nhà vua đang ngủ nên họ không dám làm phiền ngài. Họ đe dọa, họ khẩn cầu. Rồi lính canh xuất hiện, và ngay cả chính nhà vua cũng ra, hỏi xem tất cả tiếng ồn đó có nghĩa là gì.
Ngay lúc đó, mặt trời mọc. Mười một người anh không còn được nhìn thấy nữa, mà mười một con thiên nga hoang dã bay đi qua lâu đài.
Và bây giờ tất cả mọi người đổ ra từ các cổng thành phố, để xem mụ phù thủy bị thiêu. Một con ngựa già kéo chiếc xe mà cô ngồi trên đó. Họ đã mặc cho cô một bộ quần áo bằng vải bao bố thô. Mái tóc đáng yêu của cô xõa tung trên vai, má cô tái nhợt như chết, môi cô mấp máy không thành tiếng, trong khi ngón tay cô vẫn làm việc với sợi lanh xanh. Ngay cả trên đường đến cái chết, cô cũng không từ bỏ nhiệm vụ của mình. Mười chiếc áo giáp nằm dưới chân cô, cô đang miệt mài làm chiếc thứ mười một, trong khi đám đông chế nhạo cô và nói: “Xem kìa, mụ phù thủy, mụ lẩm bẩm gì thế! Mụ không có sách kinh trong tay. Mụ ngồi đó với trò phù thủy xấu xí của mình. Hãy xé nó thành nghìn mảnh!”
Rồi họ xô đẩy về phía cô, và định phá hủy những chiếc áo giáp, nhưng ngay lúc đó, mười một con thiên nga hoang dã bay qua đầu cô, và đậu xuống xe. Rồi chúng vỗ những đôi cánh lớn, và đám đông hoảng sợ lùi sang một bên.
“Đó là một dấu hiệu từ thiên đàng rằng cô ấy vô tội,” nhiều người trong số họ thì thầm; nhưng họ không dám nói to.
Khi người đao phủ nắm lấy tay cô, để nhấc cô ra khỏi xe, cô vội vàng ném mười một chiếc áo giáp lên những con thiên nga, và chúng lập tức biến thành mười một vị hoàng tử đẹp trai; nhưng người em út có một cánh thiên nga, thay vì một cánh tay; vì cô đã không thể hoàn thành chiếc tay áo cuối cùng của chiếc áo.
“Bây giờ tôi có thể nói,” cô kêu lên. “Tôi vô tội.”
Rồi những người dân, những người đã nhìn thấy những gì xảy ra, cúi đầu trước cô, như trước một vị thánh; nhưng cô ngã gục bất tỉnh trong vòng tay của các anh mình, kiệt sức vì hồi hộp, đau khổ và đớn đau.
“Vâng, em ấy vô tội,” người anh cả nói; rồi anh kể lại tất cả những gì đã diễn ra; và trong khi anh nói, một mùi hương như từ hàng triệu bông hồng lan tỏa trong không khí. Mỗi khúc củi trong giàn thiêu đã bén rễ, và đâm cành, biến thành một hàng rào rậm rạp, to lớn và cao, phủ đầy hoa hồng; trong khi trên tất cả, một bông hoa trắng và sáng ngời nở rộ, lấp lánh như một ngôi sao. Bông hoa này nhà vua đã hái, và đặt lên ngực Eliza, khi cô tỉnh dậy từ cơn ngất, với sự bình yên và hạnh phúc trong tim. Và tất cả chuông nhà thờ tự ngân vang, và chim chóc kéo đến từng đàn lớn. Và một đoàn rước dâu trở về lâu đài, một đám rước mà chưa từng có vị vua nào từng thấy trước đây.
